Toezicht houden met de directeur in je kielzog

“Deze week is het zover: ik ga een dagje met onze algemeen directeur op stap! Ik wil hem laten zien wat er allemaal langskomt in mijn werk als toezichthouder: toezien dat onze cliënten zich houden aan voorwaarden, hen ondersteunen bij hulpvragen, signaleren van risicofactoren, omgaan met weerstand, het in kaart brengen van korte- en langetermijnproblematiek en het sturen op gedragsverandering.
Ik neem hem mee naar vier verschillende cliënten met een meldplicht. Eén daarvan is op kantoor, twee zijn er bij Exodushuis (begeleid wonen) in Rotterdam en het laatste gesprek is een huisbezoek. Vier veroordeelde cliënten, allemaal in verschillende fases in hun toezicht.

Van woningoverval naar ondernemer
De eerste cliënt die we spreken is een jongeman van nog geen 30. Hij is veroordeeld voor een woningoverval en kreeg een gevangenisstraf van 6 jaar. Inmiddels zitten we in de laatste fase van zijn voorwaardelijke invrijheidstelling.

De weg die de reclassering met deze cliënt heeft bewandeld is een lange met vallen en opstaan. Nu gaat het gelukkig goed met hem. Hij is zelfstandig ondernemer en staat met een heel andere blik in het leven. Eerst dacht hij in problemen; gaandeweg zijn toezicht is hij gaan denken in oplossingen en lukt het om zijn doelen na te streven. Van passief naar actief en groeiende in zijn bedrijfsvoering.

Op de vraag van Johan hoe hij het toezicht heeft ervaren en welke inzichten hem tot verandering hebben gebracht, benoemt de cliënt onder andere de periode met zijn enkelband. Hij moest zich toen aan een strak schema houden en dat hielp om zijn leven op orde te krijgen. Daarnaast hebben de gesprekken met de reclassering hem leren nadenken over gevolgen op korte en lange termijn.

Inmiddels zijn de doelen binnen het toezicht behaald en kan het toezicht van de cliënt positief voortijdig worden afgesloten. Met Johan brainstorm ik over overwegingen die je hierin neemt als toezichthouder.

We krijgen lang niet altijd antwoord op de vragen die we hem stellen.

Gedragsverandering en zelfreflectie
De tweede cliënt die we spreken is veroordeeld voor doodslag en heeft een gevangenisstraf van 9 jaar. Tijdens zijn penitentiaire programma verbleef hij bij Exodus en sinds 1,5 week is deze meneer uitgestroomd en heeft een eigen woning.

Johan raakt in gesprek met hem over gedragsinterventies, behandeltrajecten, dagbesteding en zelfreflectie. De cliënt is openhartig tegen Johan en vertelt op welke manier hij tot gedragsverandering is gekomen. Het traject in de gevangenis, de cognitieve vaardigheidstrainingen maar ook zijn behandeltraject bij de Waag wordt besproken. Hoe ga je om met tegenslagen, stelt Johan onder andere als vraag. De cliënt legt uit hoe hij heeft geleerd de rust in zichzelf te bewaren en welke hulpmiddelen (Exodus, reclassering, de Waag, zijn netwerk, zijn vrijwillige dagbesteding) hij daarbij inzet. 

Terugval en hindernissen
Het derde gesprek is met een man die is veroordeeld tot 24 maanden gevangenisstraf voor drugssmokkel. Weer een heel ander type cliënt dan de vorige. Eén die zeer vermijdend is en moeilijk reflecteert. Wij krijgen lang niet altijd antwoord op de vragen die wij hem stellen. Hij praat vaak om zaken heen.

Hij zit nu ook in een moeilijke fase in zijn leven waarin hij wordt geconfronteerd met zichzelf en de eenzaamheid die hij ervaart. Mede als gevolg hiervan is hij onlangs eenmalig teruggevallen in middelengebruik, gedrag dat hem zijn plek in het hulptraject bij Exodus kan kosten. We zien de cliënt worstelen met zichzelf. Hij schaamt zich en het scheelt niet veel of hij barst in tranen uit. We bespreken gezamenlijk de interventies die de komende periode zullen worden ingezet om hem te helpen niet verder terug te vallen. De inzet van een buddy vanuit Exodus bijvoorbeeld.

Johan is erbij en ziet in real-time welke beproevingen onze cliënten ondergaan en hoe lastig het is als toezichthouder om hierop te anticiperen. Veel vragen stellen en samen met je cliënt en de begeleidende instelling kijken naar wat hij nodig heeft is hierin een methode die ik toepas.

Hij is gewend om zuinig te leven, dus dat komt wel goed.

Thuisbezoek, emoties en kleine successen
De vierde en laatste cliënt die we spreken zoeken we op tijdens een bezoek aan huis. Ook zo’n waardevol onderdeel in het werk van een toezichthouder. Het voordeel van een huisbezoek is dat de cliënt zich meer ontspannen voelt dan bij ons op kantoor. Uiteraard kleven hier ook risico’s aan. Ik ben geheel volgens protocol met een collega (Johan) op huisbezoek. Mocht het misgaan, dan is Johan mijn back-up! Deze cliënt is veroordeeld tot 15 jaar gevangenisstraf voor moord, doodslag en overtreding van de wet wapens en munitie.

Hij ontvangt ons in zijn woning. Het gesprek begint rustig en de cliënt vertelt onder andere over zijn recent opgestarte traject inzake bewindvoering en het leefgeld waar hij van moet rondkomen. Hij is gewend om zuinig te leven, dus dat komt wel goed.
Als we het hebben over zijn delict, zijn veroordeling en alle gevolgen die dat heeft gehad, wordt het de cliënt even te veel. Hij wordt emotioneel en kan zijn tranen niet bedwingen. Geen rollenspel, geen poppenkast… echte emoties. We hebben hier aandacht voor en kalmeren hem.

De cliënt is zeer zwart/wit in zijn denken en heeft gedragingen die lijken op een antisociale persoonlijkheid. Zijn voorwaardelijke invrijheidstelling loopt tot en met augustus 2023, maar ik weet dat we bij deze man geen gedragsverandering meer zullen bewerkstelligen. Desondanks is toezicht en het hebben van een professioneel steunend netwerk erg belangrijk, kijkend naar de criminogene factoren. Hoe klein de stappen ook zijn, er zijn kleine successen geboekt en hij is niet gerecidiveerd. Samenwerking met de gemeente is in deze casus ook erg belangrijk. 

Wellicht kan Johan de indrukken van deze enerverende dag meenemen in zijn gesprekken en overleggen met ketenpartners en de politiek. Het positioneren van de reclassering binnen de strafrechtketen en het belang van samenwerking met ketenpartners is immers een doorlopend proces.

To be continued dus…”