Oplopende koorts
Even terug in de tijd: na een tv-uitzending van Zembla onder de titel “Moord, Doodslag, Taakstraf” stond politiek Nederland op zijn achterste benen en eiste aanscherping van de wet. Al snel bleek uit allerlei onderzoeken dat niet veel overbleef van de beweringen in Zembla dat daders van zware delicten werkstraffen kregen, maar het kwaad was al geschied en de wetgeving werd aangepast.
Nu dreigt weer hetzelfde te gebeuren. Critici van werkstraffen roepen dat de rechter zich niet aan de wet houdt en toch werkstraffen oplegt waar dat volgens de wet niet (meer) kan. Voor je het weet wordt de wet opnieuw aangescherpt, terwijl uit de genoemde evaluatie van de Wet beperking oplegging taakstraffen blijkt dat daar geen reden toe is. In een aantal gevallen zoekt de rechter binnen de wet naar een oplossing, omdat hij van mening is dat een werkstraf de beste sanctie is. En daar hebben wij rechters voor.
De onderzoekers merken op dat het OM en de rechters steeds een nauwgezette afweging maken van strafmodaliteiten en hun werking. Zij bevelen ook aan om een strafcombinatie van een voorwaardelijke gevangenisstraf met gedragsbeïnvloedende voorwaarden plus een taakstraf weer mogelijk te maken, omdat blijkt dat daar behoefte aan is. De minister zelf reageert gelukkig niet overhaast en gaat de evaluatie met ‘het veld’ bespreken, voordat hij voor de zomer een reactie naar de Kamer stuurt.
De werkstraf mag dan wel bij een deel van de bevolking en politiek impopulair zijn, maar het is wel in allerlei opzichten een effectieve sanctie. Werkgestraften krijgen weer structuur in het leven, krijgen (sociale) vaardigheden bijgebracht waardoor ze meer kans op de arbeidsmarkt hebben en ze doen iets nuttigs terug voor de samenleving. En misschien nog wel het belangrijkste: uit onderzoek blijkt dat daders met een werkstraf tot 47% minder vaak recidiveren dan kortgestrafte gedetineerden
De samenleving wil begrijpelijkerwijs ook vergelding, lees gevangenisstraf. En bij zwaardere delicten moeten er ook celstraffen volgen. Maar het is bekend dat die zelden of nooit bijdragen aan vermindering van recidive. In een recent interview in de Volkskrant legt neuropsycholoog Jesse Meijers uit dat er nieuwe aanwijzingen zijn dat veel gestraften slechter de cel uitgaan dan ze erin gingen. Reden te meer om te blijven nadenken over andere mogelijkheden om te straffen. Ik hoop dan ook dat bij de evaluatie over de werkstraffen het gezond verstand zegeviert.
Sjef van Gennip
Sjef van Gennip was van 2004 tot juni 2018 algemeen directeur van Reclassering Nederland. Begonnen als reclasseringsmaatschappelijk werker in 1974, is van Gennip zowel uitvoerend als beleidsmatig werkzaam geweest op het terrein van Justitie.