Iedereen kan van richting veranderen: aanpak radicalisering en extremisme

“Ons doel is niet om mensen te overtuigen van een ander gedachtegoed, maar om ze ervan te weerhouden geweld te gebruiken.” Frank is lid van het landelijk team Terrorisme, Extremisme en Radicalisering (TER) van Reclassering Nederland. Samen met zijn collega’s begeleidt hij mensen die vanuit geradicaliseerde denkbeelden strafbare feiten hebben gepleegd of waarvan het risico bestaat dat ze dat gaan doen. “Ik vertel ze altijd: Je mag denken wat je wilt, maar er zijn grenzen aan wat je mag doen.”

Al zijn hele leven heeft Frank interesse in het begeleiden en helpen van mensen die buiten de maatschappij dreigen te vallen. Eerder in zijn werk als psychiatrisch verpleegkundige, nu alweer zestien jaar als reclasseringsmedewerker, waarvan de laatste zes jaar bij het team TER. In die rol begeleidt hij aanhangers van extremistische islamitische ideologie en uit IS-gebied teruggekeerde vrouwen tot extreemrechtse jongeren en mensen die zich soeverein verklaren.

Goede werkrelatie opbouwen

De reclasseringsmedewerkers van het team TER combineren de advies- en toezichtsrol. Dat betekent dat ze zowel advies geven aan de rechter over mogelijke recidive. Maar ook dat ze toezicht houden op de bijzondere voorwaarden, zoals de naleving van een contactverbod, en dat ze mensen helpen bij het vinden van huisvesting, een baan of psychische hulp. “Een goede werkrelatie opbouwen met cliënten is het belangrijkste. Dat werkt beter met maar één aanspreekpunt. Ook omdat ze vaak al met allerlei hulpverlening of instanties te maken hebben gehad. Daardoor en door hun ideeën zijn ze meestal afwachtend of wantrouwig. Dat snap ik. Er wordt al veel over hen geoordeeld.”

In gesprek, zonder oordeel

Daarom begint Frank gewoon met een gesprek, zonder oordeel. Wie ben je? Hoe gaat het met je en hoe zit je erbij? “Voor de meesten is het de eerste keer dat ze in aanraking komen met Justitie. Geloof me, het gaat niemand in de koude kleren zitten als je ineens op de terroristenafdeling van een penitentiaire inrichting zit. Of als je als jongere door een arrestatieteam je huis uit wordt gesleurd vanwege het online delen van oproepen tot geweld.”

De gesprekken voeren Frank en zijn collega’s trouwens altijd samen met een andere collega. “Zo’n buddy is een kwestie van veiligheid. Maar ook: twee zien meer dan één. Je wilt niets over het hoofd zien als het gaat om een mogelijke dreiging van geweld.”

Uitspraken duiden

Alertheid is een belangrijk onderdeel van het werk in het TER-team. “Er zijn veel ontwikkelingen in de radicalisering. Vooral online. Die ontwikkelingen houden we zo goed mogelijk bij. We overleggen daarover ook met deskundigen, zoals theologen en wetenschappers, zodat we bepaalde trends of uitspraken beter kunnen duiden. Dat kunnen we meenemen in onze gesprekken. Ook delen we onze kennis binnen de drie reclasseringsorganisaties (3RO). Zo kan ons screeningsteam zaken beoordelen en daarover adviseren aan collega’s. Maar we delen onze kennis ook met bijvoorbeeld jeugdzorg als het gaat om jongeren die online radicaliseren.”

Uit de bubbel

“Het gaat niet alleen over geloof of politiek. Het gaat vooral over identiteit, over boosheid en teleurstelling. Over hoe iemand weer richting kan vinden en hoe die terugval kan voorkomen. Ik merk dat als ze eenmaal uit hun bubbel zijn, ze beter kunnen reflecteren op wat er precies is gebeurd. En waar de omslag is gekomen van afwijkende denkbeelden naar radicale uitingen. Zeker bij soevereinen hoor ik vaker ‘dat dit niet de bedoeling was’.”

Radicalisering is iets wat je doormaakt

Voor Frank is radicalisering iets wat iemand doormaakt, en waar die in sommige gevallen ook weer uit kan komen. Wat iemand precies nodig heeft om weer richting te vinden, verschilt per persoon. Dat kan een plek zijn om te wonen. “Voor de vrouwen die zijn teruggekeerd uit voormalig IS-gebied, voerde ik daarover veelvuldig overleg met hun oorspronkelijke gemeente. Maar het kan ook gaan om een oplossing voor schuldenproblematiek, of om hernieuwd contact met hun familie. Vaak spelen er ook psychische problemen. Hij herinnert zich een islamitische man, die steeds extremere uitspraken deed. Uiteindelijk bleek hij psychotisch te zijn. Dankzij een intensieve behandeling en toezicht, heeft hij nu werk en een huis. Dat is waarvoor ik dit werk doe.”