“Wat ik zo interessant vind aan mijn werk”, begint Selmah haar verhaal, “is dat deze jongens op papier heel eng zijn, maar in het echt gewoon mensen van vlees en bloed. Met zoals iedereen hun angsten, ideeën en opvattingen, passies en verwachtingen. Plus dat deze jongens na hun detentieperiode weer terug moeten in de maatschappij en dan jouw of mijn buurman kunnen zijn. Dat ik mijn steentje kan bijdragen aan hoe hun terugkeer verloopt vind ik bijzonder boeiend.”
PIJ-traject
Hoe ziet dat steentje er dan uit? Laten we beginnen met een beknopte tijdlijn: een PIJ-maatregel kan maximaal zeven jaar duren en is naast detentie ook een behandelmaatregel. Zodra een gedragsdeskundige in de jeugdgevangenis denkt: deze jongen kan op termijn terug naar de samenleving, wordt Selmah erbij gehaald. Zij schrijft een rapport namens de reclassering, vanuit de jeugdgevangenis (JJI) wordt er ook één opgesteld. Daarin wordt opgenomen onder welke voorwaarden zo’n jongen mag vrijkomen. Selmah: “Standaard voorwaarden zijn bijvoorbeeld dat hij minstens 26 uur per week dagbesteding moet hebben, het land niet mag verlaten en onder toezicht komt te staan van de reclassering. Andere voorwaarden die we kunnen opleggen zijn bijvoorbeeld een enkelband, een drugs- en/of alcoholverbod, een gebiedsverbod, behandeling, begeleid wonen, dat soort dingen.”
Vervolgens controleert Selmah op die voorwaarden. En dat gaat wel anders dan vroeger. “Je ziet een verharding in de delicten, en een verharding van de jongens zelf. Waar we vroeger vooral instaken op begeleiding, zijn we nu veel meer aan het controleren en ook sanctioneren. Houdt een cliënt zich niet aan de voorwaarden en de afspraken, dan kunnen de consequenties groot zijn en kan het zijn dat iemand al dan niet tijdelijk wordt teruggeplaatst in de jeugdgevangenis. Dus we kijken: is de cliënt waar hij moet zijn, houdt hij zich aan alle afspraken, bekijk ook eens zijn bankrekening en als de cliënt dat niet wil, bespreek dan waarom niet. In sommige gevallen plannen we een afspraak in met een officier van justitie op het Paleis van Justitie of de rechtbank. Bij sommige jongens maakt dat indruk en kan dat een zaadje planten. Anderen hebben een andere aanpak nodig.”
Op kraamvisite of naar een bokswedstrijd
Het contact met haar cliënten is intensief. Ze spreekt hen sowieso eens per week, maar houdt verder ook een lijntje door bijvoorbeeld naar een diploma-uitreiking te gaan of op kraamvisite, en met ouders te spreken. Zo probeert ze een beter beeld te krijgen van de leefwereld van haar cliënten, maar hen ook te laten zien dat het normaal is om interesse te tonen in de mensen om je heen.
Selmah: “Beslissingen nemen vanuit een pedagogisch oogpunt, direct handelen op basis van risicofactoren of kiezen voor het hoogst haalbare, onze insteek verschilt per casus en per moment. De cliënten, veelal jongemannen, maken fouten en dat calculeren we in. Niet dat we de jongens niet verantwoordelijk houden voor hun daden want dat zijn ze, maar ze zijn jong, moeten nog veel leren, en zo benaderen we hen ook. Zo was een cliënt van mij geslaagd voor zijn MBO en stuurde ik hem een kaartje om hem te feliciteren. Zo hoopte ik hem te leren dat je stil mag staan bij overwinningen in het leven en dat je je successen mag vieren. De keer dat ik hem daarna weer zag, vroeg ik of hij mijn kaartje had gehad. Hij vertelde dat hij nog nooit eerder in zijn leven een kaartje had ontvangen en het heel bijzonder had gevonden. Top, denk ik dan.”
Ze zullen niet eerlijk zijn
Het is een ingewikkelde doelgroep, dat beaamt Selmah direct. Ze is dan ook nuchter over wat ze kan bereiken met deze jongens. “Soms heb je een grote impact op iemands leven, soms minder groot. Niet altijd ga je hét verschil maken. En je moet je realiseren dat ze niet altijd eerlijk tegen je zijn. Maar ik ben ervan overtuigd dat hun eerlijkheid niet per se nodig is om toch dat zaadje te planten, en om toch dat stukje gedragsverandering te kunnen bewerkstelligen. En als je dan ziet dat iemand eerder continu geweldsdelicten pleegde maar nu alleen nog maar heel boos wordt en mensen uitscheldt, dan is dat nog steeds niet goed maar al wel een hele grote stap in de goede richting, en soms ook gewoon het hoogst haalbare voor een cliënt.” Daarbij zien haar cliënten wel degelijk dat ze bij Selmah dicht bij hun doel zijn, namelijk vrijheid en weer een leven opbouwen. “Als ze bij ons komen is het einde van de maatregel in zicht. Als ze het dan verknallen, kan dat enorme consequenties hebben voor de toekomst, misschien zelfs linea recta terug naar de jeugdinstelling of gevangenis. En tegenwoordig is zelfs een omzetting in een volwassen TBS maatregel in sommige gevallen optioneel. De meesten zullen er heel wat voor doen om dat scenario te voorkomen.” Dat zorgt voor een bijzonder interessante dynamiek, waaruit Selmah veel energie haalt.
De lessen die je leert
Wat ze het allermooiste vindt aan haar vak? “Ik mag heel dicht bij deze mensen staan gedurende hun traject. Ondanks dat onze levens in niets op elkaar lijken en we ver van elkaar af staan, leer ik van hen en zij van mij.” De grootste les die ze heeft geleerd, is tevens een groot cliché: doe wat je zegt, en zeg wat je doet. Selmah: “Ik heb nog nooit een boze cliënt tegenover mij gehad die mij ervan beschuldigde dat ik ‘hem een kunstje had geflikt.’ Ze weten bij mij wat ze aan me hebben. Ik ben duidelijk over alles: waarom ik de beslissingen neem die ik neem, wat de consequenties zijn van hun gedrag en dat er ondanks de talloze onmogelijkheden nog veel kansen liggen voor ze. Ik heb een lastige positie omdat ik soms word gezien als ‘handlanger van justitie’ zoals zij dat noemen. Maar hoe complex ook, de combinatie van onderzoeken en adviseren, begeleiden en controleren maakt dit werk enorm uitdagend. En de doelgroep natuurlijk, met hen hoef ik me geen moment te vervelen.”
Door Marlies Hofland